۳۱ می ، روز جهانی بدون دخانیات : نگاهی جامع به چالش جهانی ترک دخانیات
مقدمه
هر ساله در تاریخ ۳۱ می (۱۰- ۱۱ خرداد)، روز جهانی بدون دخانیات توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) و کشورهای عضو آن برگزار می‌شود تا آگاهی عمومی درباره آثار مخرب مصرف دخانیات و راه‌های مبارزه با آن افزایش یابد. این روز به عنوان یک مناسبت بین‌المللی، فرصتی است برای دولت‌ها، نهادهای بهداشتی، فعالان اجتماعی، معلمان، دانش‌آموزان و حتی تولیدکنندگان تنباکو تا به بازاندیشی درباره تأثیرات گسترده مصرف دخانیات بر سلامت، محیط‌زیست، اقتصاد و آینده نسل‌ها بپردازند.
تاریخچه روز جهانی بدون دخانیات
در سال ۱۹۸۷، سازمان جهانی بهداشت با نگرانی از افزایش فزاینده مصرف سیگار و دخانیات و اثرات مخرب آن بر سلامت عمومی، پیشنهاد برگزاری روزی جهانی برای مبارزه با دخانیات را ارائه کرد. نخستین روز جهانی بدون دخانیات در تاریخ ۷ آوریل ۱۹۸۸ همزمان با چهلمین سالگرد تأسیس WHO برگزار شد. اما از سال ۱۹۸۹، این روز به تاریخ ۳۱ می انتقال یافت و تاکنون به صورت سالانه با محوریت شعارهای گوناگون برگزار می‌شود.
اهداف روز جهانی بدون دخانیات
مهم‌ترین اهداف این روز عبارت‌اند از :
۱. افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات مصرف دخانیات.
۲. بررسی راه‌های مؤثر پیشگیری و ترک مصرف دخانیات.
۳. مبارزه با تبلیغات فریبنده صنایع دخانی.
۴. ترویج سیاست‌های سلامت‌محور و ضد‌دخانیات.
۵. جلب حمایت سیاسی و عمومی برای اجرای معاهدات بین‌المللی مانند FCTC.
۶. افزایش آگاهی درباره اثرات زیست‌محیطی تولید و مصرف دخانیات.
محورهای سالانه (تم‌های انتخابی WHO)
سازمان جهانی بهداشت هر ساله شعاری برای این روز انتخاب می‌کند که تمرکز آن بر یکی از ابعاد چالش دخانیات است. برخی از شعارهای سال‌های اخیر عبارت‌اند از:
۲۰۲۴: «حمایت از نسل‌ها – از کودکان خود در برابر دخانیات محافظت کنید.»
۲۰۲۳: «ما به غذا نیاز داریم، نه به دخانیات» – تمرکز بر تأثیر کشاورزی تنباکو بر امنیت غذایی.
۲۰۲۲: «دخانیات؛ تهدیدی برای محیط زیست ما»
۲۰۲۱: «تعهد برای ترک»
۲۰۱۹: «دخانیات و سلامت ریه‌ها»
۲۰۱۷: «دخانیات تهدیدی برای توسعه»
این شعارها منعکس‌کننده ابعاد گسترده بحران دخانیات از جنبه سلامت، محیط زیست، توسعه پایدار، کودکان، عدالت اجتماعی و اقتصاد هستند.
آماری تکان‌دهنده از دخانیات در جهان
بر اساس داده‌های سازمان جهانی بهداشت :
سالانه بیش از ۸ میلیون نفر در اثر مصرف مستقیم دخانیات جان خود را از دست می‌دهند.
از این میان، حدود ۱.۳ میلیون نفر قربانیان مصرف غیرمستقیم یا دود دسته دوم هستند.
مصرف دخانیات یکی از عوامل اصلی بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی، ریوی، سرطان‌ها و دیابت است.
بیش از ۸۰ درصد از مصرف‌کنندگان دخانیات در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند.
در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، دخانیات یکی از علل اصلی فقر، سوء‌تغذیه و هزینه‌های سنگین بهداشتی خانوارهاست.
دخانیات، عامل بیماری‌ها و مرگ‌ومیر
مصرف دخانیات با طیف وسیعی از بیماری‌های مرگبار در ارتباط است :
سرطان‌ها : بویژه سرطان ریه، دهان، مری، مثانه، پانکراس، و کلیه.
بیماری‌های قلبی و عروقی : شامل سکته قلبی، فشار خون بالا، و آترواسکلروز.
بیماری‌های ریوی : مانند COPD، آمفیزم، و برونشیت مزمن.
مشکلات باروری و ناباروری در زنان و مردان.
اختلال رشد جنینی در مادران باردار سیگاری.
بیماری‌های روانی: دخانیات وابستگی روانی شدید به نیکوتین ایجاد می‌کند که ترک آن دشوار است.
تأثیرات اقتصادی دخانیات
طبق برآوردها، دخانیات سالانه بیش از ۱.۴ تریلیون دلار زیان اقتصادی جهانی به همراه دارد.
این خسارات شامل هزینه‌های درمان بیماری‌های مرتبط، کاهش بهره‌وری، مرگ زودرس، و فشار بر نظام‌های سلامت عمومی است.
در بسیاری از کشورها، خانواده‌هایی که در فقر زندگی می‌کنند، درصد قابل توجهی از درآمد خود را صرف دخانیات می‌کنند که موجب تداوم چرخه فقر می‌شود.
تأثیرات زیست‌محیطی
مصرف و تولید دخانیات تأثیرات جدی زیست‌محیطی دارد:
جنگل‌زدایی برای کاشت تنباکو، خشک‌سازی برگ‌ها و تولید کاغذ سیگار.
آلودگی هوا ناشی از دود سیگار و دخانیات گرم‌شده.
آلودگی آب‌ها و خاک به دلیل مواد شیمیایی، کودها و آفت‌کش‌ها.
زباله‌های پلاستیکی ناشی از فیلترهای سیگار (با ترکیبات سلولز استات).
بر اساس گزارش WHO، فیلترهای سیگار سومین زباله پلاستیکی شایع در سواحل و آب‌های آزاد جهان هستند.
نقش صنایع دخانی: تبلیغات، فریب و سیاست‌های سودمحور
صنایع دخانی یکی از سودآورترین صنایع جهان هستند و با وجود شواهد علمی گسترده درباره مرگبار بودن محصولات‌شان، همچنان با استفاده از تبلیغات زیرکانه، لابی‌گری، نفوذ در سیاست‌گذاری‌ها، و هدف‌گیری کودکان و نوجوانان در حال جذب مصرف‌کنندگان جدید هستند.
آنها با عرضه محصولات “کم‌ضرر” یا “بدون دود” مانند ویپ‌ها، سیگارهای الکترونیکی و تنباکوهای گرم‌شده، سعی در حفظ بازار دارند.
بسیاری از این شرکت‌ها با استفاده از چهره‌های مشهور، رنگ‌های فریبنده، رایحه‌های جذاب و بسته‌بندی مدرن، نوجوانان را هدف قرار می‌دهند.
روز جهانی بدون دخانیات در ایران
در ایران نیز روز جهانی بدون دخانیات با همکاری وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با دخانیات، سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها گرامی داشته می‌شود.
حدود ۱۰ میلیون ایرانی مصرف‌کننده منظم دخانیات هستند.
مصرف قلیان، به ویژه در میان جوانان و زنان، به شکل نگران‌کننده‌ای در حال افزایش است.
ایران عضو معاهده جهانی کنترل دخانیات (FCTC) است و اقداماتی مانند ممنوعیت تبلیغات، هشدارهای تصویری روی بسته‌بندی، ممنوعیت فروش به افراد زیر ۱۸ سال و افزایش مالیات بر دخانیات در دستور کار قرار دارد.
با این حال، قاچاق دخانیات، دسترسی آسان به قلیان و ضعف در اجرای قوانین از چالش‌های مهم کشور محسوب می‌شود.
راهکارهای جهانی برای مبارزه با دخانیات
سازمان جهانی بهداشت و نهادهای همکار، مجموعه‌ای از اقدامات سیاستی مؤثر برای کنترل دخانیات پیشنهاد کرده‌اند:
۱. قوانین منع تبلیغات دخانیات
۲. افزایش مالیات بر سیگار و سایر محصولات دخانی
۳. هشدارهای تصویری بزرگ و واضح روی بسته‌بندی‌ها
۴. ممنوعیت مصرف در اماکن عمومی بسته
۵. ارائه خدمات مشاوره و ترک رایگان
۶. آموزش و اطلاع‌رسانی در مدارس و رسانه‌ها
۷. پایش مستمر میزان مصرف و تدوین سیاست‌های مبتنی بر داده‌ها
نقش نسل جوان و فضای مجازی
نسل جدید، به ویژه جوانان و نوجوانان، هم بیشترین قربانیان هدف‌گیری صنایع دخانی هستند و هم بزرگ‌ترین امید برای تغییر آینده‌اند. فضای مجازی نقش مهمی در این مسیر ایفا می‌کند :
کمپین‌های اجتماعی ضد‌دخانیات در اینستاگرام، یوتیوب و تیک‌تاک میلیون‌ها بازدید دارند.
استفاده از اینفلوئنسرها برای افشای روش‌های فریب صنایع دخانی می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
اپلیکیشن‌های ترک سیگار، گروه‌های پشتیبانی آنلاین، و ابزارهای دیجیتال کمک زیادی به افراد مایل به ترک می‌کنند.
چالش‌های پیش رو
با وجود تلاش‌های گسترده، جهان در مسیر مبارزه با دخانیات با چالش‌های جدی مواجه است:
تغییر الگوهای مصرف به سمت ویپ، سیگار الکترونیکی، تنباکوی جویدنی و محصولات گرم‌شده.
ضعف نظارت و اجرای قوانین در کشورهای در حال توسعه.
مقاومت صنایع دخانی با استفاده از لابی‌گری و روش‌های حقوقی.
افزایش مصرف در میان زنان و نوجوانان.
نبود اراده سیاسی کافی در برخی دولت‌ها به دلیل سود مالی مالیات دخانیات.
چشم‌انداز آینده : جهانی بدون دخانیات ؟
رسیدن به جهانی عاری از دخانیات هدفی جاه‌طلبانه اما ممکن است. برای تحقق این هدف، نیازمند:
همکاری فرابخشی میان دولت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی، رسانه‌ها و جامعه مدنی هستیم.
سرمایه‌گذاری گسترده بر آموزش، پیشگیری و خدمات ترک ضروری است.
باید فرهنگ‌سازی طولانی‌مدت در خانواده‌ها، مدارس، محیط کار و جامعه صورت گیرد.
در صورتی که اقدامات هماهنگ و جدی صورت گیرد، می‌توان انتظار داشت که تا دهه‌های آینده، مصرف دخانیات به میزان چشمگیری کاهش یابد و میلیون‌ها نفر از مرگ زودرس نجات پیدا کنند.
نتیجه‌گیری
روز جهانی بدون دخانیات در ۳۱ می تنها یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه نمادی از مبارزه‌ای مستمر برای حفاظت از سلامت انسان، محیط زیست و آینده بشریت است. با اطلاع‌رسانی دقیق، سیاست‌گذاری هوشمندانه و مشارکت همگانی می‌توان جهانی ساخت که در آن تنفس، حقی پاک و بدون دود باشد.
قلیان ، ویپ، پاد، آیکاس تدخین جهان سومی و دشمن نسل آینده !
سال هاست ماسترو رحیمی در مورد خطرات مصرف سیگارت، قلیان، ویپ، آیکاس، سیگارهای الکترونیکی و الکل هشدار داده است!
شما به عنوان عضو انجمن پیپ چقدر در این پویش فعال بودید؟!!
شما چه میزان برای پویش های انجمن پیپ فعالیت کردید ؟!
شما هم در پویش نه به قلیان، نه به سیگارت، نه به ویپ، نه به مواد مخدر، نه به مشروبات الکلی شرکت کنید.
