طلای معطر بالکان: سفری به قلب صنعت توتون مقدونیه شمالی و چالش‌های آن
بخش اول : مقدمه و جایگاه استراتژیک توتون مقدونیه
مقدمه : اهمیت توتون در جهان و برای علاقه‌مندان
توتون، گیاهی با تاریخچه‌ای کهن و تأثیری عمیق بر تمدن بشری، همواره موضوعی جذاب برای اقتصاددانان، کشاورزان، دانشمندان و البته، مصرف‌کنندگان بوده است. برای علاقه‌مندان به پیپ و سیگار برگ، توتون صرفاً یک محصول کشاورزی نیست؛ بلکه جوهره اصلی یک سرگرمی پیچیده و لذت‌بخش است. بدون زحمات بی‌وقفه کشاورزان و تولیدکنندگانی که با دانش عمیق و صبر فراوان، انواع گوناگون توتون را کشت، پرورش و فرآوری می‌کنند، امکان لذت بردن از ترکیبات غنی و متنوعی که امروزه می‌شناسیم، وجود نداشت. این وابستگی متقابل بین تولیدکننده و مصرف‌کننده، اهمیت درک فرآیندهای پشت صحنه صنعت توتون را دوچندان می‌کند.
فراتر از جنبه‌های مصرفی، توتون نقش حیاتی در جنبه‌های اقتصادی و اجتماعی بسیاری از مناطق و کشورهای تولیدکننده ایفا می‌کند. این نقش می‌تواند از تأمین معیشت هزاران خانوار کشاورز گرفته تا سهم قابل توجه در تولید ناخالص داخلی (GDP) و صادرات ملی را در بر بگیرد. در این میان، مقدونیه، به ویژه مقدونیه شمالی، نمونه‌ای برجسته از کشوری است که سرنوشت اقتصاد و جامعه‌اش با کشت و تولید توتون گره خورده است.
مقدونیه: پیش‌زمینه‌ای جغرافیایی و تاریخی در بالکان
برای درک عمیق‌تر صنعت توتون در مقدونیه، ابتدا باید نگاهی به پیشینه جغرافیایی و تاریخی این منطقه داشته باشیم. مقدونیه یک منطقه تاریخی در شبه‌جزیره بالکان است که از نظر جغرافیایی گسترده‌تر از مرزهای سیاسی امروزی است. این منطقه به طور سنتی شامل بخش‌هایی از شش کشور کنونی می‌شود: مقدونیه شمالی (جمهوری سابق مقدونیه)، آلبانی، کوزوو، صربستان، بلغارستان و بخش‌های اداری سابق یونان شمالی. تمرکز اصلی ما در این مقاله بر مقدونیه شمالی است، جایی که گونه‌های خاص و معطر توتون شرقی، به ویژه توتون پریلپ (Prilep tobacco)، کشت می‌شود.
مقدونیه شمالی، کشوری کوچک در قلب بالکان، با جمعیتی کمتر از دو میلیون نفر است که توسط یونان از جنوب، بلغارستان از شرق، صربستان و کوزوو از شمال و آلبانی از غرب احاطه شده است. این موقعیت جغرافیایی، آب‌وهوای خاص و خاک حاصلخیز این منطقه را شکل داده که برای کشت توتون‌های شرقی ایده‌آل است.
جایگاه جهانی مقدونیه در تولید توتون شرقی
بر اساس مطالعات و گزارش‌های معتبر بین‌المللی، مقدونیه شمالی یکی از بازیگران کلیدی در صنعت جهانی توتون است. طبق مطالعه “تولید توتون در مقدونیه” که توسط مرکز همکاری‌های تحقیقات علمی مرتبط با توتون انجام شده، این کشور در میان هشت تولیدکننده بزرگ توتون در جهان قرار دارد و سهمی حدود ۳% از کل تولید جهانی را به خود اختصاص داده است.
مجله تخصصی Tobacco Asia در مقاله‌ای با عنوان “مقدونیه شمالی : تأمین‌کننده قابل اعتماد توتون شرقی” به درستی به این نکته اشاره می‌کند: “برخی افراد حتی از وجود چنین کشوری بی‌اطلاع هستند. با این حال، این کشور کوچک… دقیقاً در قلب منطقه بالکان واقع شده و توسط یونان، بلغارستان، صربستان، کوزوو و آلبانی احاطه شده است.” این جملات به خوبی اهمیت کمتر شناخته شده مقدونیه شمالی را در بازار جهانی توتون، به ویژه در بخش توتون‌های شرقی، برجسته می‌کند.
در میان شهرهای مقدونیه شمالی که به دلیل کشت توتون شهرت دارند، پریلپ (Prilep) جایگاه ویژه‌ای دارد. این شهر که در گذشته (پیش از سال ۲۰۱۹) بخشی از جمهوری مقدونیه به شمار می‌رفت، اکنون به عنوان قلب و پایتخت توتون مقدونیه شناخته می‌شود و مرکز اصلی کشت و فرآوری توتون سیگار و پیپ در این کشور است. شهرت پریلپ صرفاً به توتون محدود نمی‌شود؛ این شهر در صنایع دیگری مانند فرآوری فلزات، منسوجات و چوب نیز فعال است، اما توتون بی‌شک ستاره درخشان اقتصاد آن محسوب می‌شود. دانشنامه بریتانیکا نیز تأکید می‌کند که “حوضه حاصلخیز پریلپ یا دشت پلاگونیا، مرکز کشت میوه و توتون و همچنین صنایع چرم است.”
این مقدمه، زمینهای محکم برای ورود به جزئیات کشت، فرآوری، ویژگی‌ها و چالش‌های صنعت توتون در مقدونیه شمالی فراهم می‌کند. در بخش‌های بعدی، به تفصیل به این موضوعات خواهیم پرداخت.
بخش دوم : کشت و پرورش توتون پریلپ – قلب طلایی مقدونیه
پریلپ: پایتخت توتون مقدونیه و خاستگاه گونه‌ای منحصربه‌فرد
همانطور که در بخش اول اشاره شد، شهر پریلپ در مقدونیه شمالی، بی‌شک قلب تپنده صنعت توتون این کشور است. این شهر نه تنها مرکز اصلی کشت توتون در مقیاس وسیع است، بلکه به دلیل خاستگاه گونه‌ای منحصربه‌فرد از توتون شرقی، یعنی توتون پریلپ (Prilep tobacco)، شهرت جهانی دارد. این گونه، تقریباً ۱۰۰% از تولید سالانه توتون در مقدونیه شمالی را تشکیل می‌دهد که نشان‌دهنده غالب بودن و اهمیت بی‌بدیل آن است.
ویژگی‌های بارز توتون پریلپ: بازدهی، عطر و طعم
توتون پریلپ از چندین جهت با سایر گونه‌های توتون، حتی در کشورهای همسایه، متمایز است :
* بازدهی بالا: پریلپ از نظر بازدهی محصول در مقایسه با بسیاری از گونه‌های توتون شرقی دیگر، عملکرد چشمگیری دارد. به طور متوسط، حدود ۱.۸ تن برگ خشک‌شده در هر هکتار (معادل ۱۰,۰۰۰ متر مربع) تولید می‌کند که نشان‌دهنده کارایی بالای این گونه در شرایط بومی خود است.
* سازگاری محیطی و تحقیقات علمی: موفقیت پریلپ به طور تصادفی حاصل نشده است. این گونه نتیجه سال‌ها تحقیق و توسعه فشرده در مؤسسه توتون مقدونیه شمالی است که در همین شهر پریلپ واقع شده است. رابرت سوجوسکی، مدیر زراعت در شرکت بین‌المللی Alliance One International (AOI)، در مصاحبه‌ای با Tobacco Asia، ماهیت این تحقیقات را روشن می‌کند: “این تحقیقات با هدف سازگاری این گونه با شرایط خاص آب‌وهوایی و خاکی منطقه انجام شد که منجر به ایجاد نوعی توتون گردید که نه تنها بازده مزرعه خوبی دارد، بلکه از رایحه و ویژگی‌های تدخینی استثنایی نیز برخوردار است.” این نشان می‌دهد که پریلپ نه تنها از نظر کمی (بازدهی) بلکه از نظر کیفی (رایحه و طعم) نیز بهینه شده است.
* محدودیت‌های کشت منطقه‌ای: با این حال، همین سازگاری عمیق با محیط زیست محلی یک نقطه ضعف نیز به شمار می‌آید. مقاله Tobacco Asia اشاره می‌کند: “پریلپ آنقدر به شرایط خاص این منطقه سازگار شده که کشت آن در مناطق دیگر با عوامل محیطی متفاوت بسیار چالش‌برانگیز است.” این بدان معناست که ویژگی‌های مطلوب پریلپ به شدت به میکرواقلیم پریلپ وابسته است و نمی‌توان به راحتی آن را در سایر نقاط جهان با موفقیت کشت کرد. این انحصار جغرافیایی، بر ارزش و خاص بودن این توتون می‌افزاید.
فرآیند خشک‌کردن در آفتاب (Sun-Curing): راز عطر و طعم پریلپ
توتون پریلپ، همانند بسیاری از توتون‌های شرقی، عمدتاً در مزارع کوچک کشت و برداشت می‌شود. یکی از مهم‌ترین فرآیندهای پس از برداشت که به طور مستقیم بر ویژگی‌های عطر و طعم پریلپ تأثیر می‌گذارد، خشک‌کردن در آفتاب (Sun-Curing) است. برگ‌های توتون پس از برداشت، به صورت طبیعی در معرض نور مستقیم خورشید قرار می‌گیرند تا به آرامی خشک شوند. این فرآیند آهسته و طبیعی، پیچیدگی‌های شیمیایی خاصی را در برگ توتون ایجاد می‌کند :
* کاهش محتوای نیکوتین: خشک‌کردن در آفتاب به طور کلی محتوای نیکوتین توتون را کاهش می‌دهد. این ویژگی برای مصرف‌کنندگانی که به دنبال تجربه‌ای با قدرت کمتر نیکوتین هستند، جذاب است.
* تقویت عطر و طعم طبیعی: مهم‌تر از آن، فرآیند خشک‌کردن در آفتاب باعث تحریک آنزیم‌ها و واکنش‌های شیمیایی می‌شود که منجر به توسعه طیف وسیعی از ترکیبات معطر و طعمی در برگ توتون می‌شود. این ترکیبات، طعم‌ها و رایحه‌های منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کنند که در هیچ خانواده دیگری از توتون، مانند توتون‌های خشک‌شده با گرما (Flue-Cured) یا خشک‌شده در هوا (Air-Cured)، یافت نمی‌شوند. این طعم و رایحه متمایز، هسته اصلی جذابیت توتون‌های شرقی از جمله پریلپ است.
خصوصیات فیزیکی و طعمی پریلپ
یک ارائه در سال ۲۰۱۸ با عنوان “جهان توتون شرقی” در شرکت Altria، جزئیات بیشتری درباره توتون مقدونیه، از جمله پریلپ، ارائه می‌دهد :
* شکل و اندازه برگ: پریلپ دارای برگ‌های کوچک تا متوسط با شکلی بیضی کشیده و بدنه متوسط است. این اندازه کوچک برگ‌ها، یکی از ویژگی‌های بارز توتون‌های شرقی است.
* روغن غنی: این توتون از نظر روغن بسیار غنی است، ویژگی دیگری که توتون‌های شرقی را تعریف می‌کند. محتوای بالای روغن به حفظ رطوبت و توسعه طعم کمک می‌کند.
* انعطاف‌پذیری خوب: برگ‌های پریلپ از انعطاف‌پذیری خوبی برخوردارند که برای فرآوری و برش‌های مختلف (مانند روبان یا فلیک) حائز اهمیت است.
* رنگ: رنگ برگ‌های پریلپ پس از خشک شدن، از نارنجی روشن تا نارنجی تیره با رگه‌های قرمز متغیر است. این طیف رنگی نشان‌دهنده فرآیند خشک‌کردن طبیعی و پیچیدگی‌های شیمیایی در برگ است.
* رایحه و طعم: پریلپ رایحه‌ای نسبتاً “تیره” با کمی شیرینی ارائه می‌دهد. این رایحه پایه، با نت‌های گلی، تند، شیرین، تیز، دودی و گیاهی ترکیب می‌شود تا یک پروفایل طعمی بسیار پیچیده و غنی را ایجاد کند. این پیچیدگی طعمی، توتون پریلپ را برای ترکیب‌سازان بسیار جذاب کرده است.
* بازده سالانه: بر اساس ارائه Altria، بازده سالانه پریلپ بین ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ کیلوگرم در هکتار است که تأکیدی بر بازدهی بالای این گونه است.
سایر گونه‌های توتون در مقدونیه شمالی
اگرچه پریلپ ستاره اصلی تولید توتون در مقدونیه شمالی است، اما گونه‌های دیگری نیز در این منطقه کشت می‌شوند که عمدتاً توتون‌های شرقی هستند :
* یاکا (Yaka): این گونه نیز یک توتون شرقی است، اما در مقادیر بسیار کمتری نسبت به پریلپ تولید می‌شود (معمولاً تنها حدود ۱۵۰ تا ۲۵۰ تن در سال). یاکا از نظر صادرات نقش چندانی ندارد و عمدتاً برای تولید سیگار در داخل کشور و گاهی در ترکیبات توتون قلیان (شیشا) استفاده می‌شود.
* باسما (Basma): باسما نیز یکی دیگر از توتون‌های شرقی است که در مناطق خاصی از مقدونیه و تراکیه کشت می‌شود و ویژگی‌های عطر و طعمی مشابه توتون‌های شرقی دارد.
* توتون‌های نیمه‌شرقی و برگ‌پهن: علاوه بر توتون‌های تمام‌شرقی، مقدونیه شمالی به صورت محدود به کشت توتون‌های نیمه‌شرقی و حتی برخی انواع توتون‌های برگ‌پهن نیز می‌پردازد، هرچند حجم تولید آن‌ها در مقایسه با پریلپ ناچیز است.
این تنوع، هرچند محدود، به ترکیب‌سازان امکان می‌دهد تا گزینه‌های بیشتری برای ایجاد پروفایل‌های طعمی پیچیده داشته باشند. با این حال، شهرت و حجم تولید پریلپ، این گونه را به نماد صنعت توتون مقدونیه شمالی تبدیل کرده است. در بخش بعدی، به بررسی دقیق‌تر پروفایل طعمی توتون مقدونیه و کاربرد آن در ترکیبات خواهیم پرداخت.
بخش سوم : پروفایل طعمی توتون مقدونیه و کاربرد آن در ترکیبات
پیچیدگی طعمی توتون مقدونیه : تجلی توتون‌های شرقی
توتون مقدونیه، به ویژه گونه پریلپ، به دلیل ویژگی‌های خاص خود در میان توتون‌های شرقی، از نظر طعمی بسیار پیچیده و منحصربه‌فرد است. این پیچیدگی حاصل فرآیند خشک‌کردن در آفتاب، ترکیب شیمیایی برگ، و شرایط آب‌وهوایی خاص منطقه کشت است. همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، این توتون شباهت‌های بسیاری با همتایان شرقی خود، مانند توتون ترکیه، دارد، اما دارای ظرافت‌های خاصی است که آن را متمایز می‌کند.
نت‌های طعمی و عطری بارز:
وقتی صحبت از پروفایل طعمی توتون مقدونیه می‌شود، می‌توان به طیف وسیعی از نت‌ها اشاره کرد :
* نت‌های گلی (Floral): این نت‌ها یادآور عطر گل‌های خشک شده یا چای گلی هستند و به توتون لطافت و ظرافت خاصی می‌بخشند.
* نت‌های تند (Spicy): رگه‌هایی از طعم فلفل ملایم، دارچین یا حتی هل را می‌توان در این توتون حس کرد که به آن عمق و گرمی می‌بخشد.
* نت‌های شیرین (Sweet): یک شیرینی ملایم و طبیعی، شبیه به عسل یا نان تست شده، که ناشی از قندهای طبیعی موجود در برگ توتون است. این شیرینی با سایر نت‌ها به خوبی ترکیب می‌شود و از زنندگی جلوگیری می‌کند.
* نت‌های تیز/اسیدی (Tangy/Tart): یک حس کمی اسیدی یا “تیز” که به طعم توتون ابعاد بیشتری می‌بخشد و از یکنواختی آن جلوگیری می‌کند.
* نت‌های دودی (Smoky): با وجود اینکه این توتون به صورت سنتی خشک می‌شود و نه با دود (مانند لاتاکیا)، اما فرآیند خشک‌کردن در آفتاب می‌تواند نت‌های دودی ملایم و گاهی خاکی را در آن ایجاد کند.
* نت‌های گیاهی (Herbal): طعم‌های یادآور علف خشک، یونجه یا حتی چای گیاهی، به پروفایل طعمی آن پیچیدگی و عمق می‌بخشند.
در مجموع، توتون مقدونیه طعم و رایحه‌ای غنی و برجسته دارد و رایحه محیطی ملایمی ایجاد می‌کند که معمولاً برای اطرافیان دلپذیر است. این توتون به دلیل محتوای نیکوتین پایین و غلظت بالای طعم، عمدتاً برای ترکیب با سایر گونه‌ها استفاده می‌شود. در بیشتر موارد، این توتون به صورت روبان بریده (ribbon cut) عرضه می‌شود که برای بارگذاری آسان در پیپ و سوختن یکنواخت مناسب است.
نقش توتون مقدونیه در ترکیبات پیپ (Pipe Tobacco Blends) :
علاقه‌مندان به توتون شرقی، بدون شک توتون مقدونیه را در برخی از محبوب‌ترین ترکیبات پیپ تجربه کرده‌اند، حتی اگر مستقیماً به نام آن توجه نکرده باشند. دلیل این امر، شباهت طعمی نزدیک آن با سایر توتون‌های شرقی و بالکان، مانند توتون ترکیه، است. توتون مقدونیه به عنوان یک توتون شرقی کلاسیک، “ستون فقرات” بسیاری از ترکیبات شرقی و بالکان را تشکیل می‌دهد و عمق، پیچیدگی و عطری منحصربه‌فرد به آن‌ها می‌افزاید.
برخی از نمونه‌های معروف که در آن‌ها توتون مقدونیه نقش کلیدی دارد، عبارتند از :
* Balkan Sasieni:
این ترکیب کلاسیک و محبوب، نمونه‌ای برجسته از کاربرد توتون مقدونیه است. Balkan Sasieni شامل ترکیبی از توتون‌های شرقی مقدونیه، توتون لاتاکیا (Latakia) و ویرجینیای طلایی و قرمز (Golden and Red Virginia) است. توتون مقدونیه در این ترکیب، به عنوان پایه عطری و طعمی عمل می‌کند و با دود و غنای لاتاکیا و شیرینی ویرجینیا، یک تجربه تدخینی متعادل و پیچیده را ایجاد می‌کند.
* Savinelli Brunello Flake:
این فلیک نیز شامل ترکیبی از ویرجینیا، برلی (Burley) و توتون‌های شرقی مقدونیه است. در این ترکیب، توتون مقدونیه به ویرجینیا و برلی، عمق، نت‌های تند و گلی می‌بخشد و به پیچیدگی کلی طعم می‌افزاید.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که توتون مقدونیه چگونه می‌تواند به عنوان یک عنصر حیاتی در ترکیبات مختلف عمل کند و ابعاد جدیدی به طعم آن‌ها ببخشد. نقش آن معمولاً “مکمل” است، نه “غالب”، اما حضور آن برای رسیدن به پروفایل طعمی مطلوب ضروری است.
اهمیت توتون‌های شرقی در “سیگارهای ترکیبی آمریکایی” (American Blends):
بر اساس ارائه Altria، توتون‌های شرقی به طور کلی دارای ویژگی‌های کلیدی هستند که آن‌ها را برای “سیگارهای ترکیبی آمریکایی” (American Blends) بسیار مهم می‌کند :
* گیاهان کوچک و نیازمند نیروی کار زیاد: کشت توتون‌های شرقی به دلیل اندازه کوچک گیاه و نیاز به مراقبت و برداشت دستی، بسیار کار بر است.
* تنوع بالا در کشورهای مختلف: این توتون‌ها شامل انواع مختلفی در چندین کشور هستند که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند.
* کشت در ماه‌های گرم و خشک تابستان: شرایط آب‌وهوایی خاص مناطق کشت توتون‌های شرقی (مانند مقدونیه و ترکیه) برای توسعه طعم و عطر آن‌ها حیاتی است.
* کوچک، معطر و دارای برگ‌های انعطاف‌پذیر: این ویژگی‌ها باعث می‌شود توتون‌های شرقی به راحتی با سایر توتون‌ها ترکیب شوند و در عین حال، عطر و طعم خاص خود را حفظ کنند.
این ویژگی‌ها، توتون مقدونیه را به یک عنصر ارزشمند در بازار جهانی توتون، چه برای سیگار و چه برای توتون پیپ، تبدیل کرده است. توانایی آن در افزودن پیچیدگی عطری و طعمی با محتوای نیکوتین پایین، آن را به گزینه‌ای ایده‌آل برای بسیاری از ترکیبات تبدیل می‌کند. با این حال، عوامل محیطی و اقتصادی نیز بر تولید و دسترسی به این توتون تأثیر می‌گذارند که در بخش بعدی به آن‌ها خواهیم پرداخت.
بخش چهارم : چالش‌های محیطی و اجتماعی-اقتصادی صنعت توتون مقدونیه
عوامل محیطی: تهدید تغییرات آب‌وهوایی و نیاز به باران
مانند بسیاری از محصولات کشاورزی در مناطق حساس آب‌وهوایی، تولید توتون در مقدونیه شمالی نیز تحت تأثیر شدید عوامل محیطی قرار دارد. تغییرات آب‌وهوایی، بارش‌های نامنظم و خشکسالی‌های مکرر و شدید از جمله مهم‌ترین تهدیدات هستند که می‌توانند منجر به کاهش شدید یا حتی شکست کامل محصولات شوند.
توتون پریلپ، اگرچه به دلیل برگ‌های کوچک و روغنی خود در برابر تابش مستقیم نور خورشید و هوای گرم مقاوم‌تر است و با این شرایط سازگار شده، اما برای دستیابی به بازده مطلوب همچنان به میزان کافی باران نیاز دارد. خشکسالی‌های شدید می‌تواند تأثیر مخربی بر این محصول داشته باشد. گزارش ClimateChangePost به صراحت بیان می‌کند: “خشکسالی‌های مکرر و شدید، شرایط اجتماعی و اقتصادی در مناطق روستایی جنوب و شرق مقدونیه را تشدید می‌کند.”
نمونه‌ای از تأثیر ویرانگر خشکسالی، مربوط به سال ۱۹۹۳ است: “خشکسالی طولانی‌مدت در سال ۱۹۹۳ به بیشتر محصولات آسیب زد و در بسیاری از موارد منجر به شکست کامل محصول شد. در سطح ملی، خسارت ناشی از این خشکسالی معادل ۷.۶% از درآمد ملی کل بود.” این آمار به وضوح نشان‌دهنده آسیب‌پذیری اقتصاد کشاورزی مقدونیه شمالی در برابر نوسانات آب‌وهوایی است.
پیامدهای اجتماعی-اقتصادی و وابستگی به کشاورزی
با توجه به شرایط آب‌وهوایی، درک این نکته حیاتی است که اقتصاد مقدونیه شمالی عمدتاً بر پایه کشاورزی استوار است. توتون به عنوان یک محصول کلیدی، از دیرباز نقش مهمی در اقتصاد این کشور ایفا کرده است. مجله Tobacco Asia تأکید می‌کند: “توتون حتی زمانی که مقدونیه شمالی بخشی از یوگسلاوی سابق بود نیز یک محصول مهم محسوب می‌شد، پیش از آنکه این کشور در ۸ سپتامبر ۱۹۹۱ استقلال خود را اعلام کند.” این نشان‌دهنده ریشه‌های عمیق صنعت توتون در تاریخ اقتصادی مقدونیه است.
توتون در مقدونیه شمالی حدود ۳.۴% از مساحت زمینهای کشاورزی را اشغال کرده و بازده متوسط آن ۱,۲۷۰ کیلوگرم در هکتار است. بر اساس مرکز همکاری‌های تحقیقات علمی مرتبط با توتون، در سال ۲۰۱۵، ۲۰,۶۶۳ تن توتون از مقدونیه صادر شد که نشان‌دهنده سهم قابل توجه آن در صادرات کشور است.
مقررات دولتی و کنترل کیفیت:
صنعت توتون در مقدونیه شمالی به شدت تحت نظارت قانونی است. “تمام فعالیت‌ها و فرآیندهای مرتبط با تولید این محصول توسط قانون (قانون توتون و محصولات توتون) تنظیم می‌شود. بر اساس مفاد این قانون، تولیدکنندگان توتون فقط مجاز به استفاده از بذرهای تأیید شده هستند و تنها مرجع مجاز برای تولید چنین موادی، مؤسسه علمی توتون در پریلپ است.” این مقررات سخت‌گیرانه، از یک سو کیفیت و اصالت توتون مقدونیه را تضمین می‌کند و از سوی دیگر، کنترل دقیقی بر تولید اعمال می‌نماید.
با این حال، همین مقررات می‌تواند دسترسی به توتون مقدونیه برای استفاده در ترکیبات پیپ را دشوار کند، زیرا بخش عمده این گونه برای سیگار و مصارف داخلی اختصاص می‌یابد.
بازارهای صادراتی و بازیگران بین‌المللی :
محصولات توتون شرقی مقدونیه، بازارهای مهمی در اروپا و ایالات متحده پیدا کرده‌اند، اما خارج از این بازارهای کلیدی، تولیدات این کشور بالکان چندان شناخته شده نیست. با این حال، برخی از بازرگانان بین‌المللی اصلی که این گونه را جذب کرده‌اند عبارتند از :
* Socotab:
این شرکت از اوایل دهه ۱۹۵۰ در آنچه امروز مقدونیه شمالی نامیده می‌شود حضور داشته و حتی در زمان یوگسلاوی نیز فعالیت می‌کرد. Socotab اولین شرکتی بود که این توتون‌های شرقی را به بازار ایالات متحده معرفی کرد و سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت‌ها (مانند تأسیسات مدرن پردازش و ذخیره‌سازی جدید در نزدیکی بیتولا در سال ۲۰۱۰) انجام داده است.
* Alliance One International (AOI):
حضور AOI در مقدونیه شمالی به سال ۱۹۹۸ بازمی‌گردد، زمانی که شرکت پیشین آن‌ها، DI-MON International، وارد این بازار شد. AOI نیز مانند Socotab، شرکت‌های محلی اختصاصی در این کشور تأسیس کرده تا سهم خود را از این بازار تضمین کند.
* Nicos Gleoudis Kavex SA
* Star Agritech International
این ذینفعان بین‌المللی، نقش حیاتی در اتصال کشاورزان مقدونیه به بازارهای جهانی ایفا کرده‌اند و امکان دسترسی تولیدکنندگان توتون پیپ در سایر نقاط جهان به این گونه‌های منحصربه‌فرد را فراهم آورده‌اند.
وضعیت کشاورزان توتون و چالش‌های فقر:
با وجود سهم و سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ در کشاورزی توتون، متأسفانه طی سال‌ها تولید توتون در مقدونیه شمالی کاهش یافته است. آنچه نگران‌کننده‌تر است، وضعیت معیشتی کشاورزان توتون است. مطالعاتی مانند “اقتصاد کشت توتون در مقدونیه شمالی” توسط Analytica، نشان می‌دهند که درصد بالایی از این کشاورزان در فقر زندگی می‌کنند :
“نرخ فقر در میان کشاورزان توتون کمی بالاتر از نرخ فقر در سطح کشور است. کشاورزان توتون در حال حاضر، با در نظر گرفتن درآمد سرانه، بالاترین میزان فقر را دارند…
هزینه‌های ورودی برای کشت توتون معمولاً بسیار بالا است، به ویژه در مقایسه با اکثر محصولات دیگر.”
یک پیمایش جامع در سال ۲۰۲۱ که شامل ۸۰۶ خانوار کشاورز در مناطق عمده تولید توتون بود، نتایج تکان‌دهنده‌ای را نشان داد :
حدود نیمی از کشاورزان توتون سودآور نبودند و از فروش توتون نارضایتی گزارش کرده‌اند. “اکثر کشاورزان با مشکلات مالی دست و پنجه نرم می‌کنند و میانگین درآمد ماهانه آن‌ها کمتر از متوسط دستمزد خالص ماهانه و پایین‌تر از ارزش حداقل سبد مصرفی خانوار است. مستمری‌ها و حواله‌ها یکی از مهم‌ترین اجزا برای حفظ سطح کافی درآمد و استاندارد زندگی خانواده‌های کشاورز توتون محسوب می‌شوند. با وجود اینکه کشاورزان کنونی توتون بیشترین زمان را در مزرعه سپری می‌کنند، نرخ فقر در میان آن‌ها در مقایسه با کشاورزان سابق و هرگز توتون‌کار بیشتر است.”
تغییرات در سیاست‌های حمایتی دولت :
دولت مقدونیه شمالی به طور سنتی از کشاورزان توتون با ارائه یارانه‌ها حمایت کرده است. اما تغییرات عمده‌ای در سال ۲۰۰۶ رخ داد که این وضعیت را دگرگون کرد :
“مقدونیه شمالی در سال ۲۰۰۶ کنوانسیون چارچوبی کنترل دخانیات (FCTC) را تصویب کرد که تعهد قانونی برای کاهش تولید و مصرف توتون و همچنین کمک به افراد شاغل در بخش توتون برای یافتن معیشت‌های جایگزین و پایدار را مطرح نمود. فرآیند ادغام در اتحادیه اروپا مستلزم کاهش یارانه‌های محصول‌محور خواهد بود که به احتمال زیاد منجر به کاهش درآمد کشاورزان توتون و در نهایت کاهش سطح زیر کشت خواهد شد.”
علاوه بر این، یک استراتژی جدید توسط دولت برای تولید توتون از سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ به تصویب رسیده است که “در آن حمایت غیرمستقیم از کشاورزان توتون پیش‌بینی شده است، اما مقدمات لازم با آموزش و مشاوره برای تغییر آتی به سایر محصولات آماده خواهد شد.” این بدان معناست که دولت به جای یارانه‌های مستقیم محصول‌محور، به سمت توانمندسازی کشاورزان برای diversification (تنوع‌بخشی) حرکت می‌کند.
این تغییرات سیاست، اگرچه با اهداف بهداشتی و توسعه پایدار همسو هستند، اما چالش‌های بزرگی را برای کشاورزانی که دهه‌ها به کشت توتون عادت کرده‌اند، ایجاد می‌کند. بسیاری از کشاورزان در این مطالعه اظهار داشتند که توتون کشت می‌کنند زیرا “چیز دیگری بلد نیستند.” این نشان‌دهنده یک مشکل ساختاری عمیق در اقتصاد روستایی منطقه است که به سادگی با تغییر محصول قابل حل نیست.
نتیجه‌گیری بخش چهارم :
صنعت توتون در مقدونیه شمالی در یک دوره گذار قرار دارد. در حالی که این کشور سابقه طولانی در تولید توتون‌های شرقی باکیفیت دارد و نقش مهمی در بازار جهانی ایفا می‌کند، چالش‌های محیطی ناشی از تغییرات آب‌وهوایی و فشارهای اقتصادی-سیاسی (مانند FCTC و الزامات عضویت در اتحادیه اروپا) به طور فزاینده‌ای بر این صنعت تأثیر می‌گذارند.
آینده تولید توتون در این کشور، به ویژه برای گونه‌های خاص مانند پریلپ، نامشخص به نظر می‌رسد، زیرا کشاورزان با فشار فزاینده‌ای برای تغییر الگوی کشت و معیشت خود روبرو هستند. این عدم قطعیت، به ارزش و خاص بودن توتون مقدونیه برای علاقه‌مندان می‌افزاید، چرا که دسترسی به آن ممکن است در آینده حتی دشوارتر شود.
بخش پنجم : چشم‌انداز آینده، چالش‌ها و فرصت‌ها در صنعت توتون مقدونیه
چشم‌انداز آینده صنعت توتون مقدونیه: تلاقی سنت و تحول
همانطور که در بخش‌های قبلی بررسی شد، صنعت توتون در مقدونیه شمالی در نقطه‌ای حساس از تاریخ خود قرار دارد. در یک سو، سنت دیرینه کشت توتون‌های شرقی معطر، به ویژه گونه منحصربه‌فرد پریلپ، که قرن‌هاست بخش جدایی‌ناپذیری از هویت کشاورزی و اقتصادی این منطقه بوده است. در سوی دیگر، فشارهای فزاینده جهانی و منطقه‌ای که این سنت را به چالش می‌کشد.
چالش‌های پیش رو :
* تغییرات اقلیمی و امنیت آبی :
خشکسالی‌های مکرر و الگوهای بارش نامنظم، تهدیدی جدی برای محصول توتون است. اگرچه پریلپ تا حدی سازگار است، اما پایداری تولید در بلندمدت نیازمند استراتژی‌های مدیریت آب کارآمدتر و شاید توسعه گونه‌های مقاوم‌تر باشد. تأمین آب برای کشاورزی در مناطق آسیب‌پذیر، یک دغدغه ملی است.
* فشار قوانین بین‌المللی (FCTC): الحاق مقدونیه شمالی به کنوانسیون چارچوبی کنترل دخانیات (FCTC) سازمان بهداشت جهانی، به طور قانونی این کشور را متعهد به کاهش تولید و مصرف توتون می‌کند. این امر به معنای کاهش یارانه‌های محصول‌محور است که مستقیماً بر درآمد کشاورزان تأثیر می‌گذارد و انگیزه برای کشت توتون را کاهش می‌دهد. این یک فشار جهانی است که کشورهای تولیدکننده توتون با آن روبرو هستند.
* فشار برای عضویت در اتحادیه اروپا: فرآیند همگرایی با اتحادیه اروپا نیز مستلزم اصلاحات ساختاری در بخش کشاورزی است که می‌تواند منجر به کاهش حمایت‌های دولتی از محصول توتون شود. سیاست‌های کشاورزی اتحادیه اروپا معمولاً بر تنوع‌بخشی و پایداری زیست‌محیطی تأکید دارند که ممکن است با کشت تک‌محصولی توتون در تضاد باشد.
* فقر و وابستگی کشاورزان: همانطور که داده‌ها نشان می‌دهند، درصد بالایی از کشاورزان توتون در فقر زندگی می‌کنند. این وضعیت ناشی از هزینه‌های بالای ورودی، قیمت‌های بعضاً نامطلوب خرید محصول و فقدان جایگزین‌های معیشتی مناسب است. استراتژی‌های “تغییر مسیر” به محصولات دیگر یا فعالیت‌های اقتصادی متفاوت، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در آموزش، زیرساخت‌ها و بازارهای جدید است.
* مقاومت در برابر تغییر: بسیاری از کشاورزان توتون، به دلیل سال‌ها تجربه و دانش اندک در سایر حوزه‌ها، به کشت توتون ادامه می‌دهند. تغییر این ذهنیت و فراهم آوردن فرصت‌های واقعی برای معیشت‌های جایگزین، زمان‌بر و دشوار خواهد بود.
فرصت‌ها و راهکارهای احتمالی:
با وجود چالش‌ها، فرصت‌هایی نیز برای آینده صنعت توتون مقدونیه وجود دارد، البته با تغییر رویکرد :
* تنوع‌بخشی در کشاورزی (Diversification): دولت و سازمان‌های بین‌المللی باید در برنامه‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که کشاورزان را به کشت محصولات جایگزین و پردرآمدتر تشویق کند. این می‌تواند شامل محصولات باغی، سبزیجات، گیاهان دارویی یا حتی توسعه صنایع کوچک تبدیلی کشاورزی باشد. ارائه آموزش‌های عملی و کمک به بازاریابی محصولات جدید، کلید موفقیت این طرح‌ها خواهد بود.
* توسعه گردشگری روستایی و اکوتوریسم:
مناطق کشاورزی مقدونیه شمالی، به ویژه اطراف پریلپ، دارای پتانسیل گردشگری روستایی و اکوتوریسم هستند. این می‌تواند شامل بازدید از مزارع توتون (تا زمانی که کشت می‌شود)، کارگاه‌های سنتی فرآوری، یا حتی ایجاد اقامتگاه‌های بوم‌گردی باشد که منبع درآمد جایگزین برای خانواده‌های کشاورز فراهم می‌کند.
* بازاریابی تخصصی توتون: اگرچه حجم تولید توتون مقدونیه ممکن است کاهش یابد، اما کیفیت و منحصربه‌فرد بودن آن می‌تواند به عنوان یک نقطه قوت برای بازاریابی در بازارهای خاص (Niche Markets) عمل کند. توتون پریلپ به عنوان یک توتون شرقی کمیاب و باکیفیت، می‌تواند با قیمت‌های بالاتری به مصرف‌کنندگان خاص (مانند پیپ‌کش‌ها یا تولیدکنندگان توتون دست‌ساز) عرضه شود. تمرکز بر کیفیت به جای کمیت می‌تواند به پایداری این صنعت در مقیاس کوچک‌تر کمک کند.
* تحقیق و توسعه مستمر : مؤسسه توتون در پریلپ می‌تواند نقش محوری در توسعه گونه‌های مقاوم‌تر به خشکسالی یا گونه‌هایی با ویژگی‌های خاص‌تر برای بازارهای نیش ایفا کند. همچنین، تحقیق در مورد کاربردهای جدید توتون یا مواد جانبی آن (مانند پروتئین توتون برای خوراک دام یا سوخت‌های زیستی) می‌تواند مسیرهای جدیدی را بگشاید.
* حمایت از صنایع دستی مرتبط : در گذشته، فرآوری توتون با صنایع دستی سنتی نیز مرتبط بوده است. حمایت از این صنایع کوچک و خانگی می‌تواند به حفظ دانش سنتی و ایجاد اشتغال کمک کند.
* تقویت تعاونی‌های کشاورزی : تشکیل و تقویت تعاونی‌های کشاورزی می‌تواند به کشاورزان کوچک قدرت چانه‌زنی بیشتری در برابر خریداران بزرگ بدهد، هزینه‌های ورودی را کاهش دهد و به آن‌ها در دسترسی به بازارها و فناوری‌های جدید کمک کند.
نتیجه‌گیری نهایی :
صنعت توتون مقدونیه شمالی ، به ویژه کشت توتون پریلپ، نمونه‌ای از پیوند عمیق بین طبیعت، فرهنگ، اقتصاد و معیشت انسانی است. این توتون، با عطر و طعم بی‌نظیر خود، جایگاه ویژه‌ای در قلب علاقه‌مندان به توتون شرقی در سراسر جهان دارد. با این حال، آینده آن با عدم قطعیت‌هایی از جمله تغییرات اقلیمی، فشارهای قانونی و چالش‌های معیشتی کشاورزان روبرو است.
برای حفظ این میراث ارزشمند و تضمین آینده‌ای پایدار برای کشاورزان مقدونیه، نیاز به رویکردی چندوجهی است که شامل حمایت از تنوع‌بخشی کشاورزی، توسعه پایدار اقتصادی روستاها و شاید بازنگری در نحوه بازاریابی و ارزش‌گذاری این توتون در بازارهای جهانی باشد. در نهایت، تا زمانی که بتوانیم از این توتون خاص و معطر لذت ببریم، باید قدردان زحمات کشاورزان و صنعتگرانی باشیم که در قلب بالکان، این طلای معطر را برای ما به ارمغان می‌آورند .
برای برداشت صحیح از توتون ها حتما وب سایت بررسی توتون پیپ را مطالعه کنید
همین امروز عضو انجمن سفر و پیپ شوید
خرید توتون پیپ فروشگاه اول
خرید توتون پیپ فروشگاه دوم
بخشی کوتاه از آموزش توتون پیپ
برگرفته از آموزه‌های ماسترو رحیمی و استاد کامران
گرد آوری توسط تیم تولید محتوای پاسارگادتاباک
در انجمن پیپ و سیگاربرگ ایران
