تاریخچه پزشکی درمان با دود تنباکو از روشی غیر معمول : از اوج تا افولی ناگهانی

تاریخچه پزشکی درمان با دود تنباکو از روشی غیر معمول : از اوج تا افولی ناگهانی

مقدمه:

در دنیای امروز، تصور استفاده از دود توتون برای درمان بیماری‌ها ممکن است غیرقابل باور به نظر برسد. اما اگر بگویم که قرن‌ها پیش، این روش یکی از رایج‌ترین و حتی حرفه‌ای‌ترین درمان‌های اضطراری بوده است، چه می‌کنید؟ در این مقاله، به بررسی تاریخچه شگفت‌انگیز و گاه شوکه‌کننده دمیدن دود توتون از طریق مقعد (Tobacco Smoke Enema) می‌پردازیم؛ روشی که در سده‌های ۱۷ و ۱۸ میلادی در اروپا و آمریکای شمالی به عنوان درمانی برای مرگ بالقوه مورد استفاده قرار می‌گرفت. این روش، نمونه‌ای بارز از چگونگی تکامل دانش پزشکی و نحوه رویارویی بشر با مرگ و میر است، که امروزه به عنوان یک روش منسوخ شده، درس‌های ارزشمندی برای ما به جا گذاشته است.

۱. ریشه‌های تاریخی و منطق پشت این روش عجیب:

استفاده از دود توتون برای اهداف درمانی ریشه‌های دیرینه دارد. بومیان آمریکا از دود توتون برای معالجه سرماخوردگی، سردرد و حتی در آیین‌های مذهبی استفاده می‌کردند. با ورود توتون به اروپا در اواخر قرن ۱۶، دانشمندان و پزشکان دوره رنسانس به دنبال کاربردهای پزشکی آن بودند.

توتون در فرهنگ بومی:

در قاره آمریکا، توتون نه تنها یک محصول کشاورزی بود، بلکه دارای اهمیت فرهنگی و معنوی عمیقی بود. بومیان مختلف، از سرخپوستان آمریکایی تا اقوام بومی ، از دود توتون در مراسم پاکسازی و درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند. باور داشتند که دود توتون می‌تواند بدن را پاک کرده و روح را تقویت کند. این استفاده‌های سنتی، زمینه‌ساز علاقه اروپاییان به خواص درمانی توتون شد.

رواج توتون در اروپا:

پس از کشف قاره آمریکا توسط کریستف کلمب، توتون به سرعت به اسپانیا و سپس به سایر کشورهای اروپایی گسترش یافت. اولین گزارش‌های پزشکی درباره خواص درمانی توتون در قرن ۱۶ ظاهر شد. پزشکان مانند نیکلاس موناردز در اسپانیا، در کتاب‌های خود از اثرات ضد درد و ضد التهابی توتون سخن گفتند. این گزارش‌ها، علاقه پزشکان اروپایی را به بررسی بیشتر این گیاه برانگیخت.

۲. کشف “نیکوتین” و نظریه‌های پزشکی:

کشف نیکوتین

نیکوتین به عنوان دارو:

در سال ۱۷۵۳، شیمی‌دان فرانسوی ژان-پیر کلابوک موفق شد ترکیب فعال توتون را جداسازی کند و آن را نیکوتین نامید. این کشف، پایه‌های علمی برای استفاده پزشکی از توتون را گذاشت. کلابوک، با آزمایش‌های خود، نشان داد که نیکوتین می‌تواند باعث تحریک سیستم عصبی مرکزی و افزایش ضربان قلب شود. این یافته‌ها، پزشکان را به این باور رساند که نیکوتین می‌تواند به عنوان یک محرک قوی برای درمان شرایطی که در آنها قلب ضعیف عمل می‌کند، استفاده شود.

نظریه “تحریک قلب” :

پزشکان دوره باروک و عصر روشنگری بر اساس نظریه‌های پزشکی قدیمی‌تر (مانند نظریه چهار humor) و مشاهده‌های اولیه،

به این باور رسیدند که نیکوتین می‌تواند قلب را تحریک کند. در شرایط بحرانی مانند خفگی ناشی از غرق شدن، مسمومیت با گاز کربن مونوکسید (CO)، یا حتی سکته قلبی، اعتقاد بر این بود که قلب نیاز به “تحریک” دارد تا دوباره شروع به کار کند. دود توتون، به ویژه از طریق مقعد، راهی مستقیم‌تر برای رساندن این “تحریک‌کننده قوی” به سیستم گردش خون قلب در نظر گرفته می‌شد. این روش، بر اساس باورهای رایج آن زمان، منطقی به نظر می‌رسید: اگر دود توتون می‌توانست فردی را از خواب بیدار کند یا به حرکت وادارد، پس قطعاً می‌توانست قلب را نیز به کار بیندازد.

۳. چگونه این روش انجام می‌شد؟

روش اجرای این درمان بسیار خاص و گاه وحشتناک بود:

۱. آماده‌سازی بیمار:

بیمار معمولاً در حالت خوابیده به پشت قرار می‌گرفت. یک لوله (معمولاً از جنس فلز یا چوب) به اندازه کافی بلند و منعطف، آماده می‌شد. لوله‌ها اغلب از جنس برنج یا حتی چوب راش ساخته می‌شدند و طولی حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر داشتند.

۲. ورود لوله:

لوله به آرامی وارد مقعد بیمار می‌شد. دقت زیادی برای جلوگیری از آسیب به بافتهای داخلی روده بزرگ و مقعد لازم بود. پزشکان آموزش دیده، با توجه به تجربه خود، می‌توانستند این کار را با کمترین آسیب انجام دهند.

۳. دمیدن دود:

یک نفر (اغلب یک پرستار آموزش دیده یا حتی یک سرباز) توتونی را در پیپ یا سیگار می‌کشید و دود را مستقیماً به داخل لوله دمید. برخی نیز از دستگاه‌های مخصوصی استفاده می‌کردند که دود توتون را تولید کرده و به لوله انتقال می‌دادند. این دستگاه‌ها، شبیه به یک پیپ بزرگ یا یک شیشه، امکان کنترل بهتری بر روی مقدار دود وارد شده داشتند.

۴. میزان و تکرار:

مقدار دودی که وارد می‌شد بسیار زیاد بود – گاهی معادل چندین سیگار کامل. اگر بیمار واکنشی نشان نمی‌داد (مانند حرکت دست‌ها و پاها یا بازگشت نفس)， این فرآیند تکرار می‌شد. پزشکان، بر اساس تجربه خود، تصمیم می‌گرفتند که چندبار این کار را انجام دهند.

۴. دلایل استفاده و شرایط درمانی:

این روش عمدتاً برای موارد اضطراری زیر استفاده می‌شد:

خفگی ناشی از غرق شدن:

مهم‌ترین و رایج‌ترین موارد . اعتقاد بر این بود که دود توتون می‌تواند آب را از ریه‌ها بیرون کشیده و قلب را به حرکت درآورد. بسیاری از پزشکان، از جمله بنجامین راش، معتقد بودند که دود توتون می‌تواند ریه‌ها را “خشک” کرده و اکسیژن بیشتری را به خون برساند.

مسومیت با گاز کربن مونوکسید (CO):

مشابه غرق شدن، هدف خارج کردن CO و افزایش اکسیژن‌رسانی بود. در آن زمان، هیچ روش مؤثری برای درمان مسمومیت با CO وجود نداشت و دود توتون به عنوان آخرین امید مورد استفاده قرار می‌گرفت.

سکته قلبی و شوک:

امید به احیا قلب پس از توقف. پزشکان بر این باور بودند که تحریک قلب با نیکوتین می‌تواند آن را دوباره به کار بیندازد.

افسردگی تنفسی:

در مواردی مانند ذات‌الریه شدید یا آسم، دود توتون به عنوان محرکی برای تنفس استفاده می‌شد.

مسمومیت با مواد دیگر:

گاهی اوقات، برای درمان مسمومیت با مواد سمی یا الکل نیز از این روش استفاده می‌شد.

۵. نهادهای رسمی و ترویج این روش:

جامعه انسان دوستی سلطنتی (Royal Humane Society):

این سازمان خیریه بریتانیایی که در سال ۱۷۷۴ تأسیس شد، به طور فعال از این روش حمایت کرد. آنها آموزش‌های خاصی برای اعضا ارائه می‌دادند و حتی تجهیزات مخصوصی برای دمیدن دود توتون تولید و توزیع می‌کردند. این جامعه، با ترویج این روش، نقش مهمی در گسترش آن در میان مردم داشت.

پزشکان معروف:

پزشکان مطرحی مانند بنجامین راش (Benjamin Rush)، یکی از بنیانگذاران آمریکا و پزشک ارشد ارتش جورج واشینگتون ، از طرفداران سرسخت این روش بودند. او در کتاب‌های درسی خود و مقالات علمی، از فوائد آن سخن گفت و حتی ادعا کرد که این روش جان بسیاری را نجات داده است. راش، با نفوذ خود در جامعه پزشکی آمریکا، به گسترش این روش کمک شایانی کرد.

تجهیزات و تولیدکنندگان:

رواج این روش، تولیدکنندگان تجهیزات پزشکی، لوله‌های مخصوص دمیدن دود توتون را تولید و به بازار عرضه کردند. این لوله‌ها، با طراحی خاص خود، امکان استفاده آسان‌تر را فراهم می‌کردند.

۶. اثربخشی واقعی و خطرات جدی:

با وجود محبوبیت و حمایت‌های رسمی، این روش کنار گذاشته شد:

۱. اثربخشی نامطمئن و خطرات:

بسیاری از گزارش‌ها نشان داد که این روش نه تنها مفید نبوده، بلکه می‌تواند مضر باشد. دود توتون می‌توانست باعث سوختگی داخلی روده، التهاب شدید مخاط روده (کولیت)، تهوع، استفراغ و حتی مرگ شود. برخی از بیماران، پس از دریافت این درمان، دچار مشکلات گوارشی طولانی‌مدت یا حتی مرگ ناگهانی شدند.

۲. پیشرفت علوم پزشکی:

کشف اکسیژن:

در اواخر قرن ۱۸، کشف اکسیژن توسط ژوزف پرستلی و آنتوئن لاووازیه، درک بهتری از تنفس و اهمیت اکسیژن را فراهم کرد. روش‌هایی مانند تنفس مصنوعی دهان-به-دهان (که قبلاً شناخته شده بود اما کمتر استفاده می‌شد) و اکسیژن‌ تراپی جایگزین‌های بهتری ارائه کردند.

توسعه CPR مدرن:

در قرن ۲۰، توسعه فشرده قفسه سینه (chest compressions) و تنفس مصنوعی به عنوان بخشی از CPR مدرن، کاملاً روش‌های قدیمی مثل دود توتون را منسوخ کرد. این روش‌های جدید، بر اساس شواهد علمی، اثربخشی و ایمنی بیشتری داشتند.

۳. انتقادات فزاینده:

پزشکان پیشگام‌تر و دانشمندان، به تدریج به پایه‌های علمی ضعیف این روش پی بردند و از خطرات آن هشدار دادند. آنها نشان دادند که دود توتون نه تنها نمی‌تواند آب یا CO را از ریه‌ها بیرون بکشد، بلکه می‌تواند به بافتهای داخلی آسیب برساند.

۷. میراث و درس‌های تاریخ:

یک نمونه بارز از طب سنتی:

دود توتون از طریق مقعد، نمونه‌ای قابل توجه از روش‌های درمانی است که در زمان خودش مبتنی بر باورهای رایج و مشاهدات نادرست بود، اما با پیشرفت دانش طبیعت‌شناسی و فیزیولوژی، به سرعت منسوخ شد.

توجه به اثربخشی و ایمنی:

این تاریخ یادآوری است که حتی روش‌های درمانی که در ابتدا امیدوارکننده به نظر می‌رسند، باید به طور مداوم و دقیق مورد ارزیابی علمی قرار گیرند.

تغییر در نگرش جامعه نسبت به توتون:

استفاده پزشکی از توتون، قبل از شناخت کامل مضرات آن، نشان می‌دهد که چگونه یک ماده می‌تواند هم به عنوان دارو و هم بعدها به عنوان یک پدیده اجتماعی مضر شناخته شود.

ارزش آموزشی:

این تاریخ، برای دانشجویان پزشکی و تاریخ پزشکی، درس‌های ارزشمندی دارد. آن نشان می‌دهد که چگونه دانش پزشکی، با وجود پیشرفت‌های چشمگیر، می‌تواند گاهی اوقات به مسیرهای نادرست برود و چگونه باید بر اساس شواهد علمی، روش‌های درمانی را اصلاح یا کنار گذاشت.

نتیجه‌گیری:

دمیدن دود توتون از طریق مقعد، یک روش عجیب و غریب اما بسیار آموزنده در تاریخ پزشکی است. این روش، محصول دورانی بود که دانش پزشکی هنوز در حال تکامل بود و مردم به دنبال هر راهی برای مبارزه با مرگ بودند. گرچه امروز این روش به عنوان یک روش درمانی کاملاً منسوخ شده است، اما مطالعه آن به ما کمک می‌کند تا درک عمیق‌تری از چگونگی تکامل دانش پزشکی و نحوه رویارویی بشر با مرگ و میر داشته باشیم. این تاریخ همچنین یادآوری است که پیشرفت علمی همواره مستلزم پذیرش اشتباهات گذشته و حرکت به سمت روش‌های مبتنی بر شواهد است.

جدید ترین اخبار پیپ با ماسترو رحیمی

ژورنال بررسی سیگاربرگ های ایران و جهان

همین امروز عضو انجمن سفر و پیپ شوید

برای برداشت صحیح از توتون ها حتما وب سایت بررسی توتون پیپ را مطالعه کنید

بخشی کوتاه از آموزش پیپ

برگرفته از آموزه‌های ماسترو رحیمی و استاد کامران
گرد آوری توسط تیم تولید محتوای پاسارگادتاباک
در انجمن پیپ و سیگاربرگ ایران

PasargadTabac
Mastro Rahimi

آژانس دیجیتال ماسترو رحیمی

با پادکست های رادیو اسموک , تدخین خود را عمیق تر حس کنید !