توتون tabac
استعمال توتون از طریق پیپ در واقع بومی قاره آمریکا است و از مراسم مذهبی کشیش های باستان در مکزیک ناشی می شود. در دورتر از شمال ، سرخپوستان آمریکا پیپ های تشریفاتی ایجاد می کنند که اصلی ترین آنها کلمت یا پیپ صلح است. این پیپ ها دارای کاسه های سنگ مرمر یا استئاتیت قرمز (یا پیپستون) و ساقه های خاکستر به طول حدود ۳۰ تا ۴۰ اینچ (۷۵–۱۰۰ سانتی متر) بودند و با مو و پر تزئین شده بودند.
سیگار کشیدن و استفاده ای از توتون به نوعی دیگر از طریق دریانوردانی که در دنیای جدید با آن روبرو شده بودند به اروپا رسید.در واقع سیگاربرگ مدل راحت طلبانه و سریع رسیدن به لذت توتون است !
امروزه ماسترو رحیمی این راه و سنت قدیمی را با تولیدات محدود توتون های کم یاب در ایران ادامه داده است و وب سایت جدیدی هم راه اندازی کرده اند که تجربه ۱۲ ساله ایشان و تیم مدیریت انجمن پیپ پشت آن می باشد
اولین وب سایت بررسی توتون های ایران و جهان
با امکان درج نظر و تجربه شما
https://www.tobaccoreviews.org
تــوتـــونتوتون tabac یکی از نباتات صنعتی خانواده بادنجانیان و از جنس نیکوتیانا با نام علمی nicotiana tobacum L. و با ۴۸=n2 کروموزوم می باشد.توتون گیاهی است دائمی ولی چون نمی تواند سرما و یخبندان را تحمل کند معمولاً به صورت یک ساله کشت می شود. از نظر طول روز، توتون یک گیاه روز کوتاه می باشد، اما واریته های بی تفاوت و روز بلند نیز وجود دارد.
ریشه :
شکل و فرم ریشه در انواع توتون متفاوت می باشد ولی به طور کلی سیستم ریشه ای سطحی بوده و باتوجه به این که اندام های هوایی توتون (خصوصاً توتون های تیپ غربی) از رشد قابل توجه ای برخوردارند لذا ریشه تکیه گاه ضعیفی برای اندام های هوایی می باشد. در بعضی از انواع توتون ریشه اصلی رشد زیادتری نموده است. در گونه روستیکا سیستم ریشه افشان بوده و ریشه اصلی به انشعابات زیادی ختم می شود. ریشه در بوته توتون محل ساخت آلکوئید نیکوتین می باشد.در زمان نشاء کاری اگر بوته دارای ریشه اصلی بلند باشد، معمولاً آن را قطع نموده تا ریشه های فرعی فراوانی تولید گردد.لازم به ذکر است تحقیقات اخیر نشان داده است که بلند بودن ریشه اصلی در زمان نشاء کاری اگر همراه با برگشت ریشه به صورت بالا(سطح خاک) باشد باعث گل دهی زود هنگام توتون می گردد، بطوری که بوته توتون در ارتفاع کوتاه و با تعداد برگ کم به گل می نشیند که این پدیده از نظر زراعی مطلوب نمی باشد.
ساقه:
فرم، رنگ ، قطر و ارتفاع ساقه در انواع مختلف توتون متفاوت می باشد، به طوری که کمترین ارتفاع متعلق به ارقام توتون تیپ شرقی (باسما) و بلندترین متعلق به ارقام توتون تیپ غربی (ویرجینیا و بارلی) و نیمه شرقی (ترابوزان) می باشد. ارتفاع بوته توتون از یک تا دو متر در شرقی و غربی و تا ۳ متر و حتی بیشتر در انواع نیمه شرقی به چشم می خورد. قطر ساقه از پایین به بالا کم شده و در انتها به گل آذین ختم می شود. رنگ ساقه از سبز تا زرد متغیر می باشد. روی ساقه گره های زیادی که محل اتصال برگ به ساقه می باشند قرار دارد و بسته به واریته های مختلف توتون فواصل بین گره ها متفاوت می باشد. از محل گره های ساقه و عموماً گره های فوقانی ساقه و در اواخر رشد رویشی، جوانه های جانبی به وجود می آیند که به گل آزین ختم می شوند و این پدیده پس از عملیات سرزنی(قطع گل آذین)که به واسطه ی افزایش کیفیت برگ های بالائی در توتون های تیپ غربی (ازطریق رساندن مواد غذایی بیشتر به برگ) انجام می گیرد به حداکثر خود می رسد.ساقه عموماً تا پایان دوره رشد به فرم قائم باقی می ماند و گاهی در بعضی واریته ها به علت داشتن ریشه های سطحی، عدم بستر مناسب و عوامل جوی مانند باد، بارندگی بیش از حد و آبیاری زیاد همراه با وزش باد شدید بوته از وضعیت قائم خارج می شود که اگر خوابیدگی بیش از حد نباشد تا حدی قابل برگشت می باشد. در شرایطی که ساقه گیاه کاملاً خوابیده شود و یا این که در اثر آفت جوانه انتهایی آن از بین برود جوانه های جانبی که بر روی گره های ساقه وجود دارند شروع به رشد می کنند و کشاورزان معمولاً قــوی ترین شـــاخه به وجود آمده را نگه داشته و بقیه را حذف می کنند. از اشکال به وجود آمده از ترکیب برگ و ساقه می توان در شناسائی واریته های توتون استفاده نمود، به طوری که اشکالی همــچون مخروطی، ذوزنقـــه ای ، لــوزی و استوانه ای نمایان می شود.
برگ:
مهمترین قسمت گیاه توتون از نظر اقتصادی برگ توتون می باشد که بسته به تیپ زراعی توتون از نظر تعداد، اندازه، شکل ، رنگ، نحوه قرار گرفتن روی ساقه، وضع رگبرگ ها و سایر مشخصات با هم تفاوت دارند. معمولاً اکثر واریته های زراعی بین ۲۰ تا ۳۰ برگ تا حدودی کمتر تحت تاثیر محیط قرار می گیرد.اندازه برگ در انواع توتون متفاوت می باشد. واریته های شرقی و نیمه شرقی نسبت به واریته های غربی (ویرجینیا و بارلی) ابعاد کوچکتری دارند ولی به طور کلی طول برگ توتون معمولاً بین ۳۰ تا ۷۰ سانتیمتر و عرض برگ از ۱۲ تا ۳۰ سانتیمتر نوسان دارد. در یک بوته توتون اندازه برگ ها متفاوت می باشد و معمولاً برگ های ناحیه کمر برگ بیشترین ابعاد و برگ های ناحیه لچه برگ کمترین ابعاد را دارند.شکل برگ ها معمولاً به صورت بیضی یا خنجری بوده و رأس برگ ها می تواند پهن یا نوک تیز باشند. برگ با زاویه ای بین ۳۰ تا ۸۰ درجه به ساقه متصل می باشد.
برگ در محل اتصال به ساقه دارای زائده ای به نام گوشوارک است که در واریته های مختلف اندازه آنها متفاوت است. در بعضی واریته ها زائده ای به نام بال نیز وجود دارد. قسمت وسط برگ از بقیه قسمت ها عریض تر است می توان از نسبت عرض به طول برگ در شناسائی واریته های توتون استفاده کرد.
سطح برگ توتون در واریته های مختلف متفاوت بوده و از صاف تا چین و چروکدار و مواج دیده می شود. لازم به ذکر است در توتون تیپ غربی واریته هایی که برگ هایی باچین و چروک بیشتری دارند بازارپسندی بهتری دارند.سطح برگ توتون پوشیده ازکرک یا پرز می باشد که از این کرک ها صمغ با رزین ترشح می شود. کناره های برگ نیز می تواند صاف یا مضرس باشد. رنگ برگ توتون بسته به نوع واریته و میزان کلروفیل از سبز روشن، سبز و سبز تیره متغیر است. رنگ برگهای توتون با شروع رسیدگی سبز روشن می گردد.از آرایش برگ روی ساقه که به فیلو تاکسی معروف است می توان در شناسائی واریته های توتون استفاده کرد.برگ توتون حاوی مواد شیمیائی متفاوتی است، ترکیبات شیمیائی موجود در برگ یکی از عوامل تعیین کننده کیفیت توتون می باشد. لازم به ذکر است میزان ترکیبات موجود در برگ تحت تأثیر عوامل مختلفی چون واریته ، آب و هوا، میزان و نوع کود، وضعیت خاک مزرعه ، زمان برداشت و نحوه خشکانیدن می تواند متغیر باشد.قسمــت اعظـــم وزن بــرگ سبزتوتون را آب تشکیل می دهد بطوری که ۹۰ درصد وزن برگ را می تواند شامل شود، این مقدار بسته به نوع واریته می تواند متفاوت باشد. غیر از آب بقیه قسمت وزن برگ را مواد شیمیائی تشکیل می دهد که شامل آلکالوئید ، قند، ترکیبات ازت دار، پروتئین ، نشاسته ، اسیدهای آلی ، پلی فنل ها و غیثره می باشد. مهمترین آلکالوئید برگ توتون را نیکوتین (C10 H14 N2 ) تشکیل می دهد.آلکالوئیدهای فرعی دیگر شامل نور نیکوتین، نیکوترین ، آنابازین هستند.
چین های مختلف برگ توتون:
الف- توتون تیپ غربی (ویرجینیا و بارلی):
پابرگ و پشت پا برگ : دارای بافتی سبک و ظریف ، رنگ روشن و نوک برگ پهن می باشد. تعداد برگ در این ناحیه حدود ۷ برگ می باشد.
کمربرگ: این برگ ها در وسط بوته واقع شده و معمولاً پهن ترین و با کیفیت ترین برگ ها را شامل می شود. برگ های این ناحیه تمایل به برگشت از محل لبه ها بر روی برگ را دارند. تعداد برگ در این ناحیه حدود ۸-۶ برگ می باشد.
زیرلچه برگ و لچه برگ: بالاترین برگ های هر بوته را شامل می شوند . برگ های این ناحیه دارای دمار ضخیم و برگ های بلند ، دراز و نوک تیز بوده و دارای بافت ضخیم و رنگ برگ نسبتاً تیره و در ناحیه اتصال برگ به ساقه دارای گوشوارک می باشند. الاستیسیته این برگ ها نسبت به سایر برگ ها بیشتر می باشد. تعداد برگ در این ناحیه حدود ۷ برگ و یا بیشتر می باشد.
ب- توتون تیپ شرقی (باسما)
پابرگ و پشت پا برگ: دارای بافتی سبک و ظریف ، رنگ روشن و نوک برگ پهن می باشد. برگ های این ناحیه از همه زودتر برداشت می شوند. برگ های این ناحیه حدود ۱۵% کل محصول را تشکیل می دهند.
کمربرگ: شامل کمر برگ اول ، دوم و سوم می باشد. این برگ ها در وسط بوته واقع شده و معمولاً بزرگ ترین اندازه برگ را دارا هستند. نوک برگ ها تیز تر و سطح برگ صیقلی تر و براق می باشد و در بـــرگ عمل آوری شده اکثراً بین رگبــرگ های فرعی لکه های قـــرمزی به چشـــم می خورد. برگ های این ناحیه از نظر مواد غذائی غنی بوده و عطر برگ ها قابل احساس می باشد. برگهای این ناحیه حدود ۵۵% کل محصول را تشکیل می دهند.زیرلچه برگ و لچه برگ: بالاترین و کوچکترین برگ های هر بوته را شامل می شوند. برگ ها این ناحیه دارای نوک تیز و قاعده وسیع و دارای رگبرگ فرعی زیاد و نازک می باشند. از نظر موادغذائی غنی تر از کمربرگ سوم بوده و رنگ برگ ها تیره تر میباشد. برگهای این ناحیه حدود ۳۰% کل محصول را تشکیل می دهند.
گل: گل توتون شبیه به زنگ می باشد، طول گل به طور متوسط ۷-۶ سانتیمتر و تا ۱۰سانتیمتر (در گونه های وحشی خصوصاً اجداد توتون) دیده شده است. فرم گل آذین توتون به صورت خوشه ای می باشد که از نظر تراکم گل آذین از متراکم تا باز متغیر می باشد. عموماً تراکم گل آذین در ارقام شرقی (باسما) از نظر اندازه ، طول شاخه های فرعی و تعداد شاخه های فرعی کوچکتر از ارقام غربی (بارلی و ویرجینیا ) می باشد.
هر گل دارای ۵ کاسبرگ ، ۵ گلبرک، ۵ پرچم و یک مادگی است و گل در توتون به حالت هرمافرودیت می باشد. رنگ کاسبرگ سبز و گلبرگ ها به هم پیوسته و در قسمت انتها دارای شکاف می باشند و بسته به نوع واریته این شکاف ها متنوع می باشند. رنگ گلبرگ معمولاً صورتی اما به رنگ سفید، زرد، قرمز ، بنفش نیز دیده می شود. طول پرچم نامساوی و یکی کوتاه تر، ۲ تا متوسط و ۲ پرچم بلندتر می باشد، این اختلاف طول پرچم ها در یک گل ، گرده افشانی مادگی را تضمین می کند (شکل ۶-۱) بساک در حالت نارس سبز رنگ و به تدریج زرد و سفید رنگ می شود. معمولاً دانه های گرده در توتون به صورت توده می باشد و این حالت در زمان مرطوب بودن هوا به واسطه شبنم یا بارندگی زیاد تشدید می گردد. مادگی ۲ برچه ای و طول خامه معمولاً کوتاه تر از پرچم ها می باشد. لازم به ذکر است بسته به شرایط محیطی حالاتی نیز وجود دارد که مادگی از لبه گلبرگ ها نیز بیرون می زند.
توتون از نظر گرده افشانی گیاهی خود گشن اما تا حدود ۱۰ درصد دگر گشنی دارد که این مقدار دگر گرده افشانی توسط باد و حشرات (به واسطه شهد) امکان پذیر می شود.به واسطه درصد دگر گرده افشانی ، مزارع بذرگیری توتون در محیط های ایزوله (مناطقی که تنها یک واریته توتون کشت می شود) انتخاب می شوند تا درصد دگر گرده افشانی به حداقل رسیده و بذر خالص استحصال گردد.دانه گرده توتون به دلیل توده ای بودن مسافت زیادی را نمی تواند در هوا طی کند و طول مدت زمان که مادگی آمادگی پذیرش دانه گرده را دارد حدود ۵ روز می باشد. لازم به توضیح است که در توتون های نر عقیم، گل فاقد پرچم یا دارای پرچم تحلیل رفته بوده و معمولاً ارقام جدیدی از توتون که در دنیا تولید و معرفی می شوند عموماً به جهت مسائل اقتصادی به صورت نر عقیم هستند.
میوه توتون:
میوه توتون به شکل کپــسول بــــوده و معمولاً بیــــضی و یا کــروی شــکل یا نوک تیز می باشد. میوه توتون دو قسمتی بوده و اگر میوه رسیده به مدت زیادی روی بوته توتون بماند به علت تاثیر عوامل محیطی مثلاً علاقه پرندگان به بذر توتون ، میوه توتون شکاف بر می دارد. رنگ بذر در حالت نارس سفید و به تدریج سبز و در اثر رسیدن به تدریج قهوه ای و سیاه رنگ می شود . بذر توتون بسیار ریز بوده و شرایط تولید بذر (نوع زراعت توتون، شرایط اقلیمی) و نوع واریته نیز تا حدودی روی اندازه بذر موثر می باشد. به طور متوسط در یک گرم بذر توتون حدود ۱۱-۹ هزار عدد بذر وجود دارد. تعداد کپسول در گل آذین بسته به تیپ توتون و واریته متفاوت می باشد و در ارقام توتون تیپ شرقی تعداد کپسول و میزان بذر استحصالی از هر گل آذین کمتر از ارقام توتون تیپ غربی است، به طور کلی از ۵۰ تا ۳۰۰ کپسول در هر گل آذین نوسان دارد، در هر کپسول ۱/۰تا ۲/۰ گرم بذر وجود دارد. لازم به ذکر است گل دهی در توتون به حالت نامحدود می باشد، به طوری که بر روی یک گل آذین در کنار کپسول رسیده گل تازه توتون نیز دیده می شود.جوانه های جانبی نیز در اواخر دوره رشد، شروع به رشد زایشی کرده و در نهایت تولید گل آذین و بذر می نماید.بذر توتون در شرایط نگه داری دمای اطاق تا ۴ سال قوه نامیه خود را حفظ می نماید و سپس به تدریج قوه نامیه خود را از دست می دهد. درشرایط سردخانه و برای نگه داری طولانی مدت می توان تا ۲۰ سال بذور توتون را نگه داشت.بذر توتون تنها بخشی از گیاه توتون است که فاقد آلکالوئید نیکوتین است، از طرفی حاوی ترکیبات روغن، پروتئین ، کربوهیدرات ، رطوبت و ترکیبات دیگری نیز می باشدو به علت وجود این ترکیبات بعضی از پرندگان از بذر توتون به عنوان منبع غذایی استفاده می نمایند.
طبقه بندی صنعتی توتون (طبقه بندی براساس نوع مصرف)
الف- توتون هایی که برای تهیه سیگار برگ به کار می روند:
از توتون هایی که برای تهیه سیگار برگ به کار می روند می توان سوماترا و هاوانا را نام برد. توتون های این گروه دارای برگ های بزرگ و تیره و مقدار زیادی نیکوتین می باشند. سیگار برگ از سه قسمت تشکیل شده که عبارتند از:
۱-توتون های خرد شده که قسمت داخلی سیگار برگ را تشکیل می دهد و عموماً از توتون های برزیل می باشند.
۲-روکش زیری که قسمت داخلی را در بر می گیرد از توتون های جاوه یا هاوانا استفاده می شود.
۳- روکش اصلی که روی قسمت دوم قرار گرفته و نمای خارجی سیگار برگ را تشکیل می دهد و از توتون های سوماترا ، هاوانا ، و کوبا استفاده می شود. تهیه سیگار برگ عموماً به وسیله دست بوده، اما به وسیله ماشین نیز ساخته می شود.
ب- توتون هایی که برای تهیه سیگارت و توتون پیپ به کار می روند:
توتون های مورد استفاده در این فرآورده عبارتند از:
توتون های ویرجینیا که مزه خاصی به دود سیگارت می دهد.
توتون های دسته کنتاکی که مقدار نیکوتین آنها بالا است.
توتون های بارلی که قابلیت قدرت پرکنی و قدرت جذب کنندگی سس ها و مواد شیرین کننده را دارند و موجب ملایم شدن دود سیگارت می شوند.
توتون های شرقی که استعمال آنها در خرمن سیگارت برای معطر نمودن خرمن می باشد. مقدار نیکوتین در توتون های شرقی کمتر از توتون های دیگر است.
طبقه بندی براساس خصوصیات ظاهری برگ:
توتون های برگ درشت که طول کمر برگ آنها از ۵۰ سانتیمتر بیشتر می باشد، انواع توتون های غربی مانند ویرجینیا و بارلی.
توتون های برگ ریز که طول کمر برگ آن ها از ۳۰ سانتیمتر کمتر می باشد . انواع توتون های شرقی مانند باسما.
توتون برگ متوسط که طول کمر برگ آن ها از ۵۰-۳۰ سانتیمتر متغیر است. انواع توتون های نیمه شرقی مانند ترابوزان.
براساس خصوصیات ظاهری برگ عمل آوری شده نیز می توان توتون ها را به دو گروه روشن برگ شامل توتون های آفتاب خشک و گرمخانه ای و توتون های تیره شامل توتون های هوا خشک و آتش خشک تقسیم بندی کرد.
متداولترین و مرسوم ترین طبقه بندی توتون در ایران براساس تیپ می باشد که به ۳ تیپ غربی، شرقی و نیمه شرقی تقسیم بندی میگردد.
الف- توتون های تیپ غربی: شامل دسته های ویرجینیا ، بارلی، مریلند و کنتاکی می باشد.
دسته ویرجینیا:
در دهه ۱۸۶۰ توسط یک کشاورز اهل کارولینای شمالی و به طور تصادفی از طریق لوله های آب گرم فلزی خشک کردن این دسته از توتون ها ابداع شد و به همین دلیل به توتون های این دسته لفظ گرمخانه ای هم اطلاق می شود.توتون های این دسته طعم ومزه مطلوب داشته و از برگ توتون های این تیپ در تولید و ساخت سیگارت با خرمن آمریکائی استفاده می شود. درصد قند و نیکوتین نسبتاً بالا از خصوصیات این نوع توتون ها است.
بافت برگ توتون های این گروه ضخیم وابعاد برگ ها بزرگ می باشند. ازنظر نیازغذائی، بوته های این گروه احتیاج غذایی زیادی دارند.
توتون های تیپ شرقی:
توتون های این تیپ دارای برگ های کوچک و ظریف همراه با عطر طعم مطبوع و رنگ زرد طلائی (بعد از عمل آوری) می باشد. احتیاجات غذایی این نوع توتون ها نسبت به توتون تیپ غربی کمتر و تراکم بوته در واحد سطح حدود ۵ برابر توتون های تیپ غربی می باشد. توتون های تیپ شرقی (عموماً باسما) مقاوم به کم آبی بوده و روی تپه ها و زمین های شیب دار رشد خود را ادامه می دهند. از نظر نحوه عمل آوری آفتاب خشک بوده اما در شرایطی که ساعات آفتابی در طور روز کافی نباشد (مانند مناطق شمال ایران) از روش گرمخانه ای استفاده می شود.
دسته بارلی:
توتون های این گروه دارای بافت برگی متخلخل، ظریف ، محتوی نیکوتین زیاد و دارای قند خیلی کم می باشند. قابلیت پرکنندگی آنها در ساخت سیگارت خوب بوده و به علت داشتن قدرت جذب زیاد به آسانی انواع سس و اسانس را جذب کرده و باعث ملایم شدن دود سیگارت می شوند. منشاء توتون بارلی از موتانتی (توتون جهش یافته) است که در سال ۱۸۶۵ در ایالات اوهایو آمریکا پیدا شده است. توتون این دسته در خرمن سیگارت و سیگار برگ به کار می رود.
دسته مریلند:
توتون های این دسته حاصل تلاقی بین توتون های ویرجینیا و برازیلین سیس می باشد. توتون های این دسته هم از نوع باریک برگ و طویل و هم از نوع پهن برگ می باشد. عمل آوری این دسته به روش هوا خشک است.
دسته کنتاکی:
توتون های این دسته دارای برگ های بزرگ و تیره و میزان نیکوتین آنها از دسته ویرجینیا بیشتر از و به طریق آتش خشک عمل آوری می شوند
توتون های تیپ نیمه شرقی:
این دسته از توتون ها معمولاً در نتیجه تلاقی بین گونه های شرقی و غربی به وجود آمده اند که از نظر برگ، عطر و طعم، نیکوتین و سایر خصوصیات شیمیائی حد واسط بین توتون های تیپ غربی و شرقی می باشند. لازم به ذکر است واریته های این گرو از نظر ارتفاع جزء بلنــدترین توتون ها می باشند که گاهی ارتفاع آنها به بیش از ۳ متر و تعداد برگ ها بیش از ۵۰ برگ نیز می رسد . در ایران کشت و کار این نوع توتون به علت عدم استفاده در خرمن های سیگارت در چند سال اخیر منسوخ شده است.
داشت توتون:
استحصال برگ توتون با کیفیت و کمیت مطلوب، مستلزم انجام عملیات داشت به موقع در مزرعه است.
برداشت، عمل آوری، جور و دسته بندی و خرید توتون
تشخیص رسیدگی ، برگ چینی به موقع ، رعایت دفعات برداشت، سوزن زنی یا کاست زنی صحیح برگ های توتون و عمل آوری مناسب از مهم ترین عوامل بهبود کیفیت توتون است. از طرفی جور و دسته بندی مناسب و عدل بندی یکنواخت در افزایش درآمد توتون کاران موثر می باشد.
منبع مورد استفاده برای نگارش کلیه مطالب فوق الذکر این صفحه از کتاب زراعت و عمل آوری توتون، نوشته پیمان زمانی، ۱۳۸۹، انتشارات به اندیشان می باشد.
خواص دارویی و درمانی توتون
برگهای توتون خاصیت ضد اسپاسم ،محلل،مدر،تهوع آور،خلط آور،محرک،مخدر،آرام بخش و بزاق آوردارند.استعمال خارجی برگ توتون در تیمار تورم روماتیسم،بیماریهای پوستی و نیش عقرب می باشد.از برگهای سبز توتون می توان برای کاهش درد به هنگام نیش زدگی استفاده نمود و همچنین یک معالجه کننده خاص برای بواسیر دردناک است.
منبع :ویکی توباکو
